علائم استرس و اضطراب در دانش آموزان ابتدایی + 5 راهکار طلایی
استرس و اضطراب دانش آموزان ابتدایی قطعا یکی از دغدغه های شما است حال چه مادر باشید چه معلم.
دوران دبستان و پیش دبستانی یکی از ماندگارترین و قشنگترین و خاطره سازترین دوران زندگی هر فردی است که در ذهن همه افراد خاطرات کوچک و بزرگ بسیاری نقش بسته است. یادم می‌آید بعضی از دوستانم در دوران ابتدایی، هنگام پرسش‌های کلاسی و امتحان، البته بیشتر به هنگام پرسش‌های کلاسی، به شدت استرس داشتند و این میزان استرس و اضطراب در دانش آموزان به حدی بود که یا لکنت زبان می‌گرفتند، یا دچار تپش قلب شدید می‌شدند، یا اینکه کف دستان‌شان به شدت عرق می‌کرد و یا به گریه می‌افتادند یا مواردی از این قبیل.
با دیدن یکی از رفقای قدیمی و یادآوری دوران ابتدایی و استرس بیش از حدی که داشت و اثراتی که در زندگی حال او گذاشته است تصمیم گرفتم در رابطه با علائم استرس و اضطراب در دانش آموزان ابتدایی و راه‌های برطرف کردن آن این مقاله را بنویسم.
جالب است بدانید این میزان استرس فقط به هنگام پرسش‌های کلاسی و امتحانات آن هم در برابر معلم اتفاق می‌افتاد و خیلی اوقات اگر در حالت عادی از دوستانم سئوال می‌پرسیدم و می‌خواستیم یک نکته یا مسئله را برای‌مان توضیح دهند چون بلبل آن را بازگو می‌کردند؛ این در صورتی بود که اگر معلم همان نکته را به هنگام پرسش کلاسی از آنها می‌پرسید به لکنت زبان افتاده و قادر به پاسخگویی نبودند و سرانجام گریه می‌کردند. اگر برای شما هم استرس و اضطراب فرزندان‌تان در دوران ابتدایی نوعی دغدغه محسوب میشود و به دنبال راهکارهایی برای برطرف کردن آن می‌گردید، پیشنهاد می‌کنم تا انتهای مقاله علائم استرس و اضطراب در دانش آموزان ابتدایی با ما همراه شوید.
در این مقاله قرار است به سئوالات زیر پاسخ دهیم:
- استرس و اضطراب چیست؟
- استرس به چند دسته تقسیم میشود؟
- استرس چرا و چگونه پدید می‌آید؟
- علائم استرس و اضطراب در دانش آموزان ابتدایی چیست؟
- علائم استرس و اضطراب در کودکان چیست؟
- چگونه می‌توانیم میزان استرس و اضطراب فرزندان‌مان را کاهش دهیم؟
استرس و اضطراب چیست؟
استرس و اضطراب نوعی مکانیسم دفاعی بدن در برابر بروز و مواجه با مشکلات و مسائلی است که ناخودآگاه در درون یا برون فرد به وجود می‌آید مثلا به هنگام پرسش‌های کلاسی، امتحانات، فوبیاهای خاص که منشأ درونی در فرد دارد و یا … .
استرس پاسخ بدن و ذهن شما به یک چالش یا تقاضا است. همه افراد استرس را تجربه می‌کنند که می تواند توسط طیف گسترده و وسیعی از اتفاقات و رویدادها، از دردسرهای کوچک روزانه گرفته تا تغییرات بزرگ زندگی مانند طلاق یا از دست دادن شغل، ایجاد شود.
برای خواندن مقاله مدیریت و کنترل استرس کلیک کنید.
استرس به چند دسته تقسیم میشود؟
استرس به دو دسته استرس مثبت و استرس منفی تقسیم میشود. اینگونه نیست که یک مسئله همیشه بعد منفی داشته باشد بلکه حتی بدترین مسئله هم می‌تواند ابعاد مثبتی داشته باشد. این موضوع به این بستگی دارد که ما از چه زاویه دیدی به این موضوع بنگریم و آن را از کدام جهت مورد وارسی قرار دهیم. پس سعی کنید بدانید که به هر موضوع از چه دیدی نگاه می‌کنید و این موضوع را مورد اهم قرار دهید.
استرس منفی چیست؟
از آنجایی که ذهن انسان همیشه منفی‌نگر است ابتدا استرس را از دید منفی نگاه می‌کنیم و آن را مورد وارسی قرار می‌دهیم. استرس و اضطراب منفی چیست؟ استرس منفی کدام است؟ چه زمان استرس منفی است و برای ما ضرر دارد؟ بعد منفی استرس کدام است؟ چه زمان دچار استرس منفی می‌شویم؟
گاهی افراد آنقدر در معرض استرس قرار می‌گیرند که دچار انواع و اقسام امراض روحانی و جسمانی می‌شوند؛ فشار خون بالا، قند بالا، افزایش ضربان قلب، کاهش اکسیژن خون، خشک شدن دهان و ترشح نشدن بزاق، سردردهای غیرطبیعی، کابوس‌های گوناگون، افزایش یا کمبود خواب، انواع و اقسام اختلالات روحی و روانی و … که همه آنها نشان‌دهنده استرس غیر طبیعی بدن است.
اگر میخواهید بدانید استرس با بدن ما چه کار میکند به مقاله «استرس با بدن ما چه میکند؟!» مراجعه کنید.
استرس مثبت چیست؟
حالا که دانستیم استرس از نوع منفی چیست بهتر است آن را از جنبه مثبت هم نگاه کنیم. گاهی اوقات برای پیشبرد زندگی، اهداف، کار و هر آن چیز دیگری نیازمند انگیزه هستیم نیازمند یک نیرویی که ما را در جهت مثبت و در جهت پیشبرد اهدافمان ما را به سمت جلو هل بدهد.
استرس می‌تواند به عنوان یک محرک یا نوعی انگیزه سبب سوق دادن هر چه بیشتر ما نسبت به اهداف انتخابی‌مان شود. مثلا فکر کنید قرار است یک مهمان به خانه‌تان بیاید اگر کنی استرس و اضطراب داشته باشید از لحظه‌ای که از آمدن مهمانان مطلع می‌شوید شروع به تمییز کردن خانه و زندگی تان و پخت غذا و دسر و مواد لازم برای پذیرایی از مهمانتان می‌شوید.
حالا تصور کنید که شما فردی مبرا از استرس و اضطراب و کاملا خونسرد هستید؛ همین که زنگ خانه‌تان به صدا در می‌آید متوجه موقعیت وحشتناک خود و خانه‌تان می‌شوید و اینکه مهمان‌ها رسیده‌اند و شما هیچ کاری نکرده‌اید. اینجاست که متوجه می‌شوید که خونسردی بیش از اندازه هم کارساز زندگیتان نیست. مطمئنا ضرب‌المثل نه به شوری شور، نه بی نمک بی نمک را شنیده باشید که حاکی از مطلب بالاست.
استرس چرا و چگونه پدید می‌آید؟
به وجود آمدن استرس منبع و منشأ معینی ندارد و شاید برایتان جالب باشد که گاهی اوقات به وجود آمدن استرس آنقدر دلیل‌های غیر منطقی دارد که پس از گذشت زمان از اینکه در مواجه با آن استرس و اضطراب داشته‌اید و در تشویش و نگرانی بوده‌است خودتان را سرزنش کرده و یا به آن دلیل کودکانه خواهید خندید.
استرس و اضطراب همانند نمک غذاست که باید به میزان لازم در غذا وجود داشته باشد که کم بودن یا نبود آن سبب بی مزه بودن غذا و غیر قابل خوردن بودن آن میشود و بیش از اندازه بودن آن نیز آن را غیر قابل مصرف میکند.
علائم استرس و اضطراب در دانش آموزان ابتدایی چیست؟
استرس و اضطراب در هر فرد به گونه‌ای ظهور میکند و در افراد گوناگون، نوع بروز متفاوتی دارد. در بعضی افراد به صورت لکنت زبان، خشک شدن آب دهان، گریه کردن، اختلالات خواب مثلا بی‌خوابی یا پرخوابی افراطی، عرق کردن دستان به گونه‌ای که از دور افراد فکر می‌کنند فرد دست‌های خود را شسته است، تپش قلب، نفس تنگی، پایین آمدن یا بالا رفتن فشارخون و مواردی از این قبیل همگی جزئی از علائم استرس و اضطراب در دانش آموزان ابتدایی به شمار می‌رود.
نقش و وظیفه اولیا و معلمین این است که ریشه و منشأ استرس و اضطراب در کودکان را شناسایی کرده و به حل و برطرف نمودن آنها بپردازند. حل نشدن این تعارضات و اختلالات سرمنشأ به وجود آمدن مشکلات و تعارضات بزرگتر در دوران نوجوانی و بزرگسالی است که حل نشدن آن به عهده والدین و معلمان دانش آموزان است پس نباید بی تفاوت از کنار این گونه مسائل گذشت.
علائم استرس و اضطراب در کودکان چیست؟
شاید دانستن این موضوع برایتان جالب باشد که تمام ریشه ترس‌ها، استرس‌ها و اضطراب‌های دوران نوجوانی و بزرگسالی در پنج سال ابتدایی زندگی هر فرد یعنی در دوران کودکی افراد به وجود می‌آید. دقیقا همین پنج سالی که کودکان ما توانایی درک اطراف خود را به درستی ندارند و این زمانی‌ست که ما احاطه کامل به کودک خود و نقش موثر و بسزایی در شکل‌گیری شخصیت وی داریم. پس باید تمام تلاش خود را به کار گیریم تا کودکان‌مان احساس آرامش روانی بیشتری داشته باشند.
برای خواندن مقاله تقویت حافظه کودکان برای کنترل استرس آنها کلیک کنید.
استرس و اضطراب در هر فرد به گونه‌ای بروز میکند و علائمی خاص دارد. اما به طور کل می‌توانیم چند مورد از آنها را بیان کنیم. استرس و اضطراب علائم متعددی دارد که در زیر به آنها اشاره خواهیم کرد:
اولین عامل: اضطراب جدایی از والدین
مطمئنا روزهای ابتدایی ورود خود به مدرسه یا پیش دبستانی یا همان کلاس اول خود را به یاد دارید که خود یا هم‌کلاسی‌هایتان مدام گریه می‌کردید و از اینکه از خانواده و والدین‌تان جدا می‌شوید برای شما کمی هراس‌انگیز و نگران کننده بوده است. این خاطره نه تنها برای شما بلکه برای همه افراد وجود دارد و از آنجایی که این روز بسیار مهم بوده و استرس و اضطراب بیش از اندازه‌ای در شما پیدا آورده است در ذهن شما ماندگار شده است. اضطراب جدایی از والدین یکی از مهم‌ترین، جدی ترین و ابتدایی‌ترین علائم استرس و اضطراب در کودکان است.
دومین عامل: فوبیا
بعضی استرس‌ها و اضطراب‌ها ناشی از ترس‌هایی است که اصلا وجود ندارد و این ذهن ماست که آنها را بزرگ کرده و بیش از بیش به آنها بال و پر داده است که روانشناسان اینگونه ترس و اضطراب‌ها را به اصطلاح فوبیا می‌گویند که سرمنشأ واقعی و درستی ندارند. همانند فوبیای ارتفاع، فوبیای تاریکی، فوبیای وجود در اماکن بسته همانند آسانسورها و … .
شاید برایتان جالب باشد که فوبیای بسیاری از افراد حیوانات و حشرات هستند. مثلا یکی از دوستان من فوبیای مرغ دارد و این موضوع چنان از دوران کودکی در ذهنش پررنگ شده است که بردن نام مرغ هم سبب استرس و اضطراب بیش از اندازه در او میشود. حتی یکی از خواب‌ها و کابوس‌هایی که او را آزار می‌دهد دیدن مرغ در خواب‌های اوست که او را آشفته خاطر میکند.
سومین عامل: اضطراب حضور در اجتماع
یکی از علائمی که کودکان دارند حضور در اجتماع و ترس از قضاوت دیگران است. اینکه کودک شما در حضور شما به اصطلاح از دیوار راست هم بالا می‌رود اما با حضور یک فردی خارج از حیطه افراد منزل گوشه‌گیر و مظلوم میشود و نمی‌تواند به راحتی با دیگران ارتباط بگیرد و نوعی احساس خجولی دارد همه و همه از علائم استرس و اضطراب در کودکان شماست که به آن اضطراب حضور در اجتماع گفته میشود.
چهارمین عامل: والدین
یکی از مهم ترین علائم استرس و اضطراب در کودکان خود والدین است.
شاید الان دارید با خود می‌گویید مگر والدین هم می‌توانند سرمنشأ استرس و اضطراب باشند؟ در جواب این سئوال باید بگویم بله والدین تا حد بسیار زیادی سر منشأ انواع ترس، استرس و اضطراب در وجود کودکان خود هستند؛ با نوع برخوردشان، رفتارشان، دیدگاه‌شان، اختلاف‌ها و مشاجراتی که در حضور کودکان خود دارند، پرخاش‌های ناگهانی، دعواها و … .
چگونه می‌توانیم میزان استرس و اضطراب در دانش آموزان را کاهش دهیم؟
اولین راهکار: فراهم کردن شرایط خوب محیطی و روانی برای دانش آموز
یکی از راهکارهای بسیار مهم و بااهمیت فراهم کردن شرایطی است که دانش آموزان بتوانند حال بهتری داشته باشند. نوع برخورد ما تأثیر بسزایی در میزان استرس و اضطراب در دانش آموزان دارد.
مثلا در مواجه با زمانی که دانش آموز نمره پایینی در یک درس گرفته است به جای دعوا و داد و بیداد یا تنبیه و مجازات دانش آموز چه از جانب اولیا چه از جانب معلمین باید سعی کنیم علت نمره پایین دانش آموز را پیدا کرده و سپس با هم فکری اولیا و معلمین با همدیگر در بر طرف کردن مشکل دانش آموز بکوشیم و جای آنکه خودمان به جان او استرس و اضطراب تزریق کنیم به کاهش میزان استرس در او کمک کنیم.
دومین راهکار: تمرین و تکرار در مواقعی جز کلاس درس
یکی از راهکارهایی که به میزان بسیار زیادی می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب در دانش آموزان کمک کند تمرین و تکرار در مواقعی است که دانش آموز در کلاس درس حضور ندارد.
مثلا اگر دانش آموز به هنگام پرسش کلاسی دچار استرس و اضطراب شدیدی میشود؛ والدین می‌توانند با شبیه سازی کلاس درس و همان نوع پرسش کلاسی این حس را به دانش آموز القا کند که پرسش کلاسی هم تفاوتی با این پرسش ندارد و به آسانی می‌تواند پاسخگو باشد.
سومین راهکار: کمک به دانش آموز در فراگیری کامل دروس
یکی از دلایل اصلی استرس و اضطراب در دانش آموزان یادگیری ناقص دروس و ناملموس بودن بعضی دروس برای آنهاست که با تمرین و تکرار و چند بار توضیح دادن برای آنها یا برگزاری کلاس‌های فوق‌العاده که مطالب را جزئی‌تر برای آنها توضیح دهد سبب میشود که آنها به هنگام حضور در امتحان و پرسش‌های کلاسی استرس و اضطراب کمتری داشته باشند.
معلمین و والدین نقش اصلی و بسیار موثری در کاهش میزان استرس و اضطراب در دانش آموزان دارند. با شناسایی عوامل استرس‌زا در دانش‌آموزان و مشاهده علائم استرس‌زا در آنها می‌توانیم در حل این اختلال بسیار جدی که زمینه ایجاد اختلالات بعدی در سنین نوجوانی و بزرگسالی در دانش آموزان است نقش موثری داشته باشیم.
پنج راه کاهش استرس
1. تنفس عمیق
چرا تنفس عمیق از شدت فشار روانی می کاهد؟ با تمرکز بر نفس های کامل و پاک کننده، تنفس عمیق یک تکنیک آرام سازی ساده و در عین حال قدرتمند است. یادگیری آن آسان است، تقریباً در همه جا قابل تمرین است و راهی سریع برای کنترل سطح استرس شما ارائه می دهد.
چگونه استرس را به آرامش تبدیل کنیم؟ تنفس عمیق سنگ بنای بسیاری از تمرین‌های آرامش‌بخش دیگر است و می‌توان آن را با عناصر آرامش‌بخش دیگری مانند موسیقی ترکیب کرد. در حالی که برنامه‌ها و دانلودهای صوتی می‌توانند شما را در این فرآیند راهنمایی کنند، تنها چیزی که واقعاً به آن نیاز دارید چند دقیقه زمان و مکانی برای نشستن در فضایی ساکت و آرام است.
تمرین تکنیک تنفس عمیق
با پشت صاف به راحتی بنشینید. یک دست را روی سینه و دست دیگر را روی شکم خود قرار دهید. از طریق بینی نفس بکشید. دست روی شکم شما باید بالا بیاید. دست روی سینه شما باید خیلی کم حرکت کند.
بازدم را از طریق دهان انجام دهید و در حین انقباض عضلات شکم، تا جایی که می توانید هوا را بیرون دهید. هنگام بازدم، دست روی شکم شما باید به سمت داخل حرکت کند، اما دست دیگر شما باید خیلی کم حرکت کند.
به تنفس از طریق بینی و بیرون آوردن از دهان خود ادامه دهید. سعی کنید آنقدر نفس بکشید که قسمت پایین شکم شما بالا و پایین بیاید. هنگام بازدم به آرامی بشمار. اگر در حالت نشسته نفس کشیدن از شکم برایتان سخت است، سعی کنید دراز بکشید. کتاب کوچکی را روی شکم خود بگذارید و نفس بکشید تا هنگام دم کتاب بالا بیاید و هنگام بازدم پایین بیاید.
2. فواید تصویر سازی ذهنی
تجسم یا تصویرسازی هدایت‌شده، نوعی از مدیتیشن سنتی است که شامل تجسم صحنه‌ای است که در آن احساس آرامش می‌کنید، آزاد هستید که تمام تنش‌ها و اضطراب‌ها را رها کنید. هر مکانی را که برای شما آرامش بخش است، انتخاب کنید، چه یک ساحل استوایی، یک مکان مورد علاقه دوران کودکی، یا یک منطقه جنگلی آرام.
چگونه استرس را به آرامش تبدیل کنیم؟ چگونه به آرام کردن ذهن خود کمک کنیم؟ می‌توانید تجسم‌سازی را به تنهایی یا با یک برنامه یا دانلود صوتی تمرین کنید تا شما را در تصاویر راهنمایی کند.
همچنین می‌توانید تجسم خود را در سکوت انجام دهید یا از وسایل کمک شنیداری استفاده کنید، مانند موسیقی آرام‌بخش یا دستگاه صدا یا ضبطی که با تنظیمات انتخابی شما مطابقت دارد. برای مثال برای تصویر سازی ذهنی اگر ساحلی را انتخاب کرده‌اید، صدای امواج دریا.
آموزش تصویر سازی ذهنی
چشمان خود را ببندید و مکان آرام خود را تصور کنید. تا جایی که می‌توانید آن را واضح و با جزئیات تصور کنید: هر چیزی را که می‌بینید، می‌شنوید، بو می‌کنید، می‌چشید و حسش می‌کنید. فقط دیدنآنچه چشم هایمان می‌بیند مانند یک عکس کافی نیست. تجسم اگر تا حد امکان جزئیات حسی را در خود داشته باشد، بهترین اثر را دارد. به عنوان مثال، اگر به یک اسکله در یک دریاچه آرام فکر می‌کنید:
- غروب خورشید را بر روی آب ببینید.
- آواز پرندگان را بشنوید.
- درختان اطراف را بو کنید.
- آب خنک را روی پاهای برهنه خود احساس کنید.
- هوای تازه و تمیز را بچشید.
- و….
در حالی که آرام آرام مکان آرام خود را کشف می‌کنید، از احساس دور شدن نگرانی‌های خود لذت ببرید. وقتی آماده شدید، به آرامی چشمان خود را باز کنید و به زمان حال بازگردید. اگر گاهی اوقات در طول یک جلسه تجسم، جایی که هستید را از دست می‌دهید، نگران نباشید. این طبیعی است. همچنین ممکن است احساس سنگینی در اندام های خود، انقباضات عضلانی یا خمیازه کشیدن داشته باشید. باز هم، اینها پاسخ های عادی هستند.
3. ذکر آرامش دهنده قلب
ذکر آرام بخش که از هزار هزار قرص و مسکن بیشتر اثر دارد: الذّینَ امَنوا وتَطمَئِنُّ قُلوبُهُم بذِکرِ اللهِ اَلا بذِکرِ الله تَطمَئِنُ القلوب
روزی چند مرتبه این ذکر را زمزمه کنید و قطعا دل ها با یاد خدا آرام می‌گیرد. وقتی امتحان سختی دارید، شب‌ها خوابتان نمی‌برد، به مشکل و سختی دچار شده‌اید، سد بزرگی جلوی کارتان را گرفته و هرآنچه بخواهد آرامش درونی شما را برهم بزند ،چگونه استرس را به آرامش تبدیل کنیم؟ همان لحظه نفس عمیق بکشید و چندبار این آیه را زمزمه کنید.
4. یک رژیم غذایی سالم و ساده
برخی از افراد سعی می‌کنند با نوشیدن الکل یا خوردن بیش از حد استرس را کاهش دهند. این کارها شاید در لحظه به نظر فرد آرامش بخش می‌آید، اما در واقعیت این طور نیست و همچنین در درازمدت به استرس شدیدتر تبدیل میشود.
در حالی که مصرف یک رژیم غذایی سالم و ساده و متعادل می‌تواند به مبارزه با استرس کمک کند. وقتی فشارتان افتاده و استرس به سراغتان آمده حتما یک چیز شیرین مثل شکلات یا کلوچه بخورید و اجازه ندهید معده تان در این شرایط خالی باشد.
5. تاثیر ورزش بر استرس و اضطراب
دشمن استرس چیست؟ ورزش دشمن استرس است. تحقیقات نشان می‌دهد ورزش علاوه بر فواید سلامت جسمانی، کاهش دهنده استرس قوی است.
ورزش های هوازی غیررقابتی، تقویت با وزنه یا فعالیت های حرکتی مانند یوگا را در نظر بگیرید و اهداف معقولی برای خود تعیین کنید.
راه سریع از بین بردن استرس، ورزش و نرمش هوازی است که باعث ترشح اندورفین می شود. اندروفین مسکن طبیعی طبیعی بدن است که به شما احساس آرامش می‌دهد تا نگرش مثبت داشته باشید و بتوانید وضعیت خود را بهتر مدیریت کنید. بهارمن مطالعه مقاله «تمرین ورزشی ساده در خانه و محیط کار» را به شما پیشنهاد میکند.
امیدواریم در افرایش خودآگاهی شما درباره این اختلال، عوامل و علائم استرس‌زا در دانش آموزان ابتدایی نقش موثری و بسزایی داشته باشیم. به امید اینکه در سلامت روانی اجتماع و نسل پس از خود موثر واقع شویم و به رشد و بهبود فردی کمک کنیم.
هدف مجموعه آموزشی و سایت بهارمن رسیدن به سلامت روانی و روانشناختی بالا در جامعه کنونی و شما همراهان همیشگی بهارمن است. رشد، توسعه و بهبود فردی شما، نشانه موفقیت ما در این امر مهم است. با بهارمن به بهار زندگیتان نزدیک شوید. موفق و موید باشید.
